Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu Tasarısı, kısa ve uzunvadeli sigorta kollarının uygulanmasında sigortalı sayılamayacak olanları dabelirlemiştir (m.6).Buna göre,

a) İşverenin işyerinde ücretsizçalışan eşi: Anılan hükme dahil olan eş, tıpkı Sosyal Sigortalar Kanununda sigortalısayılmayanlarda olduğu gibi burada da sigortalı sayılmamıştır (SSK.3/I.B).

b) Aynı konutta birlikte yaşayan veüçüncü derece dahil bu dereceye kadar hısımlar arasında ve aralarına dışardan başka kimse katılmaksızın yaşadıklarıkonut içinde yapılan işlerde çalışanlar: Sosyal Sigortalar Kanunundaki hükmeparalel olarak kapsam dışında bırakılmıştır (SSK.3/I.C).

c) Evhizmetlerinde süreksiz olarak çalışanlar ile ev hizmetlerinde hizmet akdi ilesürekli çalışmasına rağmen haftalık çalışma sürelerinin 4857 sayılı Kanundabelirtilen sürelerden az olması nedeniyle aylık kazançları prime esas günlükkazanç alt sınırının otuz katından az olanlar: Ev hizmetlerinde çalışanlarailişkin ifade bir değişiklik içermektedir. Sosyal Sigortalar Kanununda yer alan düzenleme “…Ev hizmetlerindeçalışanlar (ücretle ve sürekliolarak çalışanlar hariç)…”şeklindedir (SSK.3/I.D). Tasarıdaki hükmün ilk kısmı, ifadesi farklı olsa damevcut düzenlemenin tekrarı niteliğindedir. Ancak tasarının bu düzenlemesininikinci kısmı tümüyle yenidir. Buna göre aslında zorunlusigortalılık kapsamında yer alması gereken bazı çalışanlar, salt çalışmasüreleri az olduğu için ve bu sebeple kazançları prime esas günlükkazanç alt sınırının altında kaldığından sigortalı sayılmamaktadır. Hükmündüzenleniş şeklinden, içerdiği iki şartın beraber aranacağı sonucu çıkmaktadır.Yani hem çalışma süresi İş Kanununda belirtilenlerin altında olacak, hem de buçalışma süresi sebebiyle kazancı söz konusu sınırın altında kalacak. Aksihalde, yani şartlardan salt birinin yokluğu, örneğin kısmi süreli çalışıyorolmasına rağmen kazancının prime esas kazanç sınırı altında kalmaması, onukapsam dışında bırakmayacaktır.

Ancak acaba tam süreli çalıştığı halde, elde ettiğikazancı anılan prime esas kazancı geçmeyenler için de aynı şeyi söylemek mümkünmüdür ? Bu bağlamda tam süreli çalışanlara asgari ücretin altında ödemeyapılamayacağı kuralından hareketle, böyle bir çalışmanın olamayacağı iddiaedilebilir. Yasal durum bu şekilde olsa da gerçekte, asgari ücretin altında kazanançok sayıda çalışan olduğu bilinmektedir. Tasarının sözü edilen düzenlemesiyle, kayıtdışında tutulmaları sebebiyle ücret açısından yasal korumadan mahrum kalanlar,bir de sosyal güvenlik açısından zorunlu sigortalılık kapsamı dışınaitilmektedir. Bu şekilde adeta, gerçekte varolan ancak arzu edilmeyen birdurum, yasayla kabul edilmiş olmaktadır. Böylelikle, mevcut düzenlemelerin sözkonusu kimselere sağlamakta olduğu zorunlu sigortalılık ortadan kaldırılmaktadır.Zira anılan kimseler (özelde SSK’lılar), yürürlükteki yasaların kendilerinesağlamakta olduğu imkanlardan yararlanarak, çalışmış oldukları dönemde asgariücretin altında ücret alsalar da, açtıkları hizmet tespiti davalarıylasigortalılık haklarını geriye dönük olarak kazanabilmektedirler (SSK.79). Ancaktasarının getirdiği bu düzenleme kanımızca, halen zorunlu sigortalılıkkapsamında olmaları sebebiyle hizmet tespit davası açabilen bu kişilerin, tasarının117.maddesinde düzenlenmiş olan aynı imkandan yararlanamamaları sonucunudoğuracaktır. Zira tasarının 117.maddesinde düzenlenmiş olan hizmet tespitidavası bu imkanı, yeniden tanımladığı sigortalılar için getirmiş durumdadır.

d) Askerlik hizmetlerini er veerbaş olarak yapmakta olanlar ile yedek subay okulu öğrencileri: Bu durumdageçen süreler için tasarının “56/c” bendinde borçlanma imkanı getirilmiştir.

e) Yabancı bir ülkede kuruluherhangi bir kuruluş tarafından ve o kuruluş nam ve hesabına Türkiye’ye bir işiçin gönderilen ve yabancı ülkede sosyal sigortaya tabi olduğunu belgeleyenkişiler: Anılan düzenleme Sosyal Sigortalar Kanununun “3/I.G” bendi ileaynı şekilde düzenlenmiştir.

f) Resmî meslek ve sanat okullarıile yetkili resmi makamların izniyle kurulan meslek veya sanat okullarında veyüksek okullarda tatbiki mahiyetteki yapım ve üretim işlerinde çalışanöğrenciler: Hüküm, Sosyal Sigortalar Kanununun “3/I.H” bendinin tekrarıolarak düzenlenmiştir.

g) Sağlık hizmet sunucularıtarafından işe alıştırılmakta olan hasta veya maluller: Bu düzenleme deSosyal Sigortalar Kanunundan alınmıştır ve “3/I.J” bendinin tekrarıniteliğindedir.

h) 18yaşını doldurmamış olanlar: Gerek 2925 sayılı Tarım SSK, gerekse1479 sayılı Bağ-Kur yasasında sigortalı kapsamı dışında bırakılanları ifadeeden bu düzenleme, anılan yasalardaki hükümlerin tekrarı olarak tasarıda yeralmıştır (2925/4.a, BağK. 24/II.a).

Tasarıda, birmeslek veya sanat okulunu bitirenlerden 22.11.2001 tarihli ve 4721 sayılı TürkMedeni Kanunu hükümlerine göre mahkemece ergin kılınmak suretiyleöğrenimleriyle ilgili görevlerde çalışanlar hakkında 18 yaşın bitirilmiş olmasışartı aranmayacağı da ayrıca belirtilmiştir (m.6/III). Bu hüküm, 657 sayılıDevlet Memurları Kanununun 40.maddesine paraleldir. Anılan düzenlemeye göre “Genel olarak 18 yaşını tamamlayanlar Devletmemuru olabilirler. Bir meslek veya sanat okulunu bitirenler en az 15 yaşınıdoldurmuş olmak ve Türk Medeni Kanununun 12 nci maddesine göre kazai rüştkararı almak şartiyle Devlet memurluklarına atanabilirler.“ Devlet Memurları Kanununun bu düzenlemesi,içeriğinden de anlaşılacağı gibi memuriyete girişe ilişkindir. SosyalSigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu Tasarısı, anılan hükümden hareketlemeslek veya sanat okullarını bitirenlere mahkeme kararı ile reşit sayılmalarıhalinde sigortalı olabilme imkanı sağlamaktadır[58].Böylelikle memuriyete giriş için getirilmiş olan bir düzenleme, sosyal güvenlikanlamında çok daha kapsamlı bir uygulama alanına kavuşmuştur.

Tasarının bu düzenlemesi, Sosyal Sigortalar Kanunu kapsamına girenlerleilgili önemli bir değişiklik yaratmaktadır. Zira yürürlükte olan yasada, 18yaşını doldurmamış olanların Sosyal Sigortalar Kanunu kapsamına girmeleriniengelleyen bir hüküm yoktur. Aksine, bu durumdakilere sağlanmış önemli birimkan bulunmaktadır. Sosyal Sigortalar Kanununun 60/G maddesine göre, 18 yaşından önce malüllük, yaşlılık ve ölümsigortalarına tabi olanların sigortalılık süresi, 18 yaşını doldurduklarıtarihte başlamış kabul edilmekte ancak, bu tarihten önceki süreler için ödenenmalüllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primleri, prim ödeme gün sayılarınınhesabına dahil edilmektedir[59].Oysa tasarının burada yer verdiğimiz hükmü sözü edilen imkanı tümüyle kaldırmıştır.Zira, 18 yaşını doldurmamış olanların sigortalı sayılamayacak olması, onlarınprim ödeme imkanlarını ortadan kaldıracaktır. Kaldı ki tasarı bu düzenlemeyiyaparken aynı zamanda, 52.maddesinde yer verdiği hükümle de çelişkiye düşmüştür.Gerçekten de Sosyal Sigortalar Kanununun 60/G maddesine paralel kaleme alınan52/II hükmü şu düzenlemeyi içermektedir: “Bu Kanunun (tasarının) uygulanmasında 18 yaşından önce malûllük, yaşlılıkve ölüm sigortalarına tabi olanların sigortalılık süresi, 18 yaşınıdoldurdukları tarihte başlamış kabul edilir. Bu tarihten önceki süreler içinödenen malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primleri prim ödeme günsayılarının hesabına dahil edilir.” Görüldüğü gibi tasarı önce 6.maddede yerverdiği düzenleme ile 18 yaşından önceki süreleri sigortalı saymamış, dahasonra 52.maddesindeki hükmü ile 18 yaşından önce ödenen primlere sonuçbağlamıştır. Bu durum karşısında,hiç olmazsa kendi içinde tutarlı olabilmesini sağlamak için tasarının “6/h”düzenlemesinin Sosyal Sigortalar Kanununa tabi olanları ifade eden “4/a”hükmünü dışarıda bırakan bir ifadeye kavuşturulması gereklidir.

ı) Kamu idareleri hariç olmak üzere, tarımişlerinde veya orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz işlerde çalışanlar iletarımda kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan tarımsal faaliyettebulunan ve yıllık tarımsal faaliyet gelirlerinden bu faaliyete ilişkinmasraflar düşüldükten sonra kalan tutarın aylık ortalamasının, bu Kanundatanımlanan prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz katından az olduğunubelgeleyenler: Bu düzenleme Tarım SSK ve Tarım Bağ-Kur kapsamındakisigortalıları tanımlamaktadır.

Gerçekten de2925 sayılı Tarım İşçileri Sosyal Sigortalar Kanunu2.maddesine göre: “…süreksiz olarak tarım işlerinde hizmet akdiyle çalışanlar istektebulunmaları kaydıyla bu kanuna göre sigortalı sayılırlar…”. Tasarının buhükmü, tarım SSK yasası kapsamında sigortalı olabilenlerden, prime esas kazancıyasal sınırın altında kalanları sigortalı saymamaktadır. Dolayısıyla, primeesas kazancı bu sınırı geçenler sigortalı olabilmektedir. Sözü edilen zorunlusigortalılık dışında bırakma uygulaması, kayıt dışı çalışmayı teşvik edebilecekbir düzenleme niteliğindedir. O nedenle bu uygulamadan beklenen sonucunalınabilmesi için gelir ve yoksulluk değerlendirmesinin güvenilir ve sağlıklıbir şekilde yapılması büyük önem taşımaktadır[60].

Bu durum tasarının isteğe bağlı sigortalılığı düzenleyen69.maddesi dikkate alındığında önemli bir değişiklik değilmiş gibi görülebilir.Zira mevcut 2925 sayılı yasada da isteğe bağlı olarak düzenlenen Tarım SSKsigortalılığı, kazancı yasal sınırın altında kalanlar için tasarının69.maddesinde yer verilen hükümle isteğe bağlı sürdürülebilmektedir. Ancak sözkonusu kişiler için sigorta niteliğinde bir paralellik sağlasa da, tasarınınburada incelediğimiz “6/ı” hükmünde, sigorta yardımları konusunda bir geriyegidiş söz konusudur. Zira, Tarım SSK’lılarına 2925 sayılı yasa ile sağlanansigorta yardımları sadece uzun vadeli sigorta yardımları değildir. 2925 sayılıyasanın ikinci bölümünde düzenlenen sigorta yardımları arasında, iş kazası vemeslek hastalığı ile hastalık sigortası yardımları, yani kısa vadeli sigortakolları da bulunmaktadır. Oysa anılan gruba isteğe bağlı sigortalılık imkanısağlayan tasarının 69.maddesi yalnız uzun vadeli sigorta hizmeti sunmuştur.Tasarının sağlık sigortalılarını düzenleyen 84.maddesi, isteğe bağlısigortalıları da kapsama aldığından mevcut yasanın 13.maddesinde düzenlenenhastalık sigortası açısından bir kayıp olmadığı söylenebilir. Ancak aynı şeyisadece zorunlu sigortalıları kapsayan işkazası ve meslek hasatlığı sigortası için söyleyebilmek mümkün değildir.

Bununla beraber hemen belirtilmelidir ki tasarının “6/ı”düzenlemesinin tarım SSK’lıları için sağladığı olumlu bir gelişme debulunmaktadır. Gerçekten de mevcut tarım SSK’lıları için söz konusu olan ve2925 sayılı yasadan kaynaklanan sigortalılık, bu kimselerin isteğinebırakılmıştır. Prim ödemeleri de halen yıllık 180 gün üzerindensürdürülmektedir (2925/32)[61].Oysa tasarının prime esas kazanç sınırını aşan süreksiz (özel sektör) tarımişçilerine ilişkin özel bir düzenlemesi yoktur. Bu durumda söz konusu işçilerin180 günün üzerinde sigorta primi ödeyebilmeleri mümkün hale gelmişgörünmektedir.

Prime esas kazanç sınırı altında gelir elde eden tarım işçilerininsigortalı sayılmayanları, özel sektör işçileridir. Tasarının “6/ı” hükmünde yerverilen “ Kamu idareleri hariç olmaküzere, tarım işlerinde veya orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz işlerdeçalışanlar…” ifadesi, tıpkımevcut SSK.3/I.A.a’da olduğu gibi, kamu sektörüne ait tarım ve orman işlerindeçalışanları sürekli-süreksiz çalışıyor olmalarına bakmadan kapsama dahil etmiştir.

Tasarının “6/ı” düzenlemesinde değinilen ikinci grup tarımBağ-Kur’lularıdır. Tıpkı tarım SSK’lılar gibi bunların kazançlarının da yasalsınırın altında kalması halinde sigortalı sayılmayacakları düzenlenmiştir. 2926sayılı Tarımda Kendi Adına ve Hesabına Çalışanlar Sosyal SigortalarKanununa göre sigortalı sayılanlar, herhangi bir işverene iş akdi ile bağlıolmaksızın tarımsal faaliyette bulunanlardır (2926/2). Söz konusu sigortalılıkzorunlu niteliktedir (2926/5). 2926 sayılı yasa, kapsamına aldığı sigortalılarasadece uzun vadeli sigortalılık imkanı sunmaktadır. Tasarının “6/ı” düzenlemesiise, zorunlu sigortalı olan tarım Bağ-Kur’lularından kazançları yasal sınırınaltında kalanları zorunlu sigortalılıktan çıkarmıştır. Fakat istekleri halindebu kimselerin, tasarının 69. maddesinde yer verilen isteğe bağlı sigortalılıkimkanlarından yararlanabilecekleri belirtilmiştir.

Ancak prime esas kazançlarına göre ister zorunlu isteristeğe bağlı olsunlar, yukarıda belirtilen kimselerin tümü tasarının ”84/a”düzenlemesi gereğince sağlık sigortasından yararlanabileceklerdir.

i) Niteliği itibarıyla bir kişininbir gün içinde yapabileceği işlerde yevmiyeli olarak çalışanlar,

j) Kendi nam ve hesabınaçalışanlardan gelir vergisinden muaf olup esnaf ve sanatkar siciliyle birliktekanunla kurulu meslek kuruluşlarına usulüne uygun olarak kayıtlı olanlardan,aylık kazançlarından bu faaliyetine ilişkin masraflar düşüldükten sonra kalantutarı prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz katından az olduğunubelgeleyenler: Yürürlükteki 1479 sayılı Bağ-Kur Kanununda sigortalılar,vergi mükellefi olanlar ve vergiden muaf olanlar şeklinde iki kategoridedeğerlendirilmiştir. Buna göre “…Esnaf ve sanatkarlar ile diğer bağımsızçalışanlardan ticari kazanç veya serbest meslek kazancı dolayısıyla gerçek veyabasit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar ile gelir vergisinden muafolanlardan Esnaf ve Sanatkar Sicili ile birlikte kanunla kurulu meslek kuruluşunausulüne uygun olarak kayıtlı olanlar…Bu Kanuna göre sigortalı sayılırlar.”(BağK.24/I.a). Tasarının “6/j” hükmü, söz konusu vergiden muaf bağımsızçalışanlardan kazancı yasal sınırın altında kalanları zorunlu sigortalılıkkapsamından çıkarmıştır. Söz konusu kimselere istekleri halinde, tasarının69.maddesinden yararlanarak isteğe bağlı sigortalılık imkanı sunulmaktadır.Ancak yukarıda belirtmiş olduğumuz gibi burada da, mevcut düzenlemede zorunlusigortalı olarak kısa ve uzun vadeli sigorta kollarının tümünden yararlanmaimkanı olan bu kimselerin, sadece uzun vadeli sigorta kolları ile sağlıksigortasından yararlanması söz konusu olacaktır.

Buraya kadar yer vermeye çalıştığımız açıklamalardan da anlaşılacağı gibitasarı, kazançlarının yasal prime esas kazancın altında gördüklerini zorunlusigortalı olmaktan çıkarmakta, onları isteğe bağlı sigortalı olmayayöneltmektedir. Nitekim 6.maddenin gerekçesi de bu değerlendirmeyidoğrulamaktadır. Söz konusu gerekçeye göre 6.maddede, kısa ve uzun vadelisigorta kollarının uygulamasında kimlerin sigortalı sayılmadığı belirtilerek,4. maddenin uygulanmasında tereddüde neden olabilecek kişi ve çalışmailişkileri belirtilmiştir. Ayrıca yine gerekçeye göre, kendi nam ve hesabınaçalışanlardan tarımsal faaliyet gibi düzenli bir gelir ilişkisine dayanmayanlarile gelir vergisinden muaf olan küçük esnaf ve ev hizmetlerinde çalışanlaryıllık ya da aylık gelirlerinin net tutarının asgari ücretin altında olmasıhalinde, zorunlu sigorta kapsamından çıkartılmıştır.

Tasarının bu uygulamasının hangi gerekçeye dayandığı da, gerekçedebelirtilmiştir. Buna göre zorunlu sigortalılık kapsamından çıkarılanların zatenyetersiz gelirlerinden ayrıca sigorta primi kesintisi yapılarak, sigortapriminden dolayı maddi sıkıntılarının artmaması düşünülmüş, yatıramadıklarıprimlerinden dolayı bir de gecikme zammı ödemek gibi bir külfetlekarşılaşmamaları amaçlanmıştır. Bu kişilerin talepleri halinde isteğe bağlısigortaya tabi olarak sosyal güvenlik haklarından yararlanmaları mümkünkılınmıştır.

3. İsteğe Bağlı Sigortalılık

            Tasarının 6.bölümünde isteğe bağlısigortalılığa yer verilmiştir. Bu düzenlemelerle, zorunlu sigortalılıkkapsamında bulunmayanlara isteğe bağlı sigortalı olabilme imkanı sağlanmaktadır.Söz konusu sigortalılık sadece uzun vadeli sigorta kollarından yararlanmayısağlayan bir sigortalılık olarak tanımlanmıştır (m.69).

Kanımızca, Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanun Tasarısının69.maddesindeki düzenleme, 84.madde ile çelişen bir ifade taşımaktadır. Genelsağlık sigortalısını tanımlayan bu maddede, tasarının 4 ve 5.maddelerine göresigortalı sayılanlar dışında isteğe bağlı sigortalılar da sayılmıştır. Yaniisteğe bağlı sigortalıların genel sağlık sigortasından yararlanabilecekleriaçıkça belirtilmiştir. Dolayısıyla 69.maddedeki ilk fıkra hükmü, 84.maddeyi dekapsar şekilde yeniden kaleme alınmalıdır.

Tasarının 69.maddesinin ilk fıkra hükmü, aynı bölümünde yer alan 72.maddeile de çelişmektedir. Burada, daha önce yalnız uzun vadeli sigorta kollarındanyararlanabileceği söylenen isteğe bağlı sigortalılardan kesilecek sağlıksigortası priminden söz edilmektedir. Oysa tasarıda, sağlık sigortası uzunvadeli sigorta kollarından değildir.

Söz konusu çelişkiler, mevcut tasarının aslında iki ayrı yasa taslağınınbirleşiminden oluşmasından kaynaklanmaktadır. Sosyal Sigortalar ve Genel SağlıkSigortası Tasarısı, Emeklilik Sigortaları Yasa Taslağı ile Genel SağlıkSigortası Yasa Taslağının birleşiminden oluşturulmuştur. Dolayısıyla, aslındagenel sağlık sigortasını içermeyen Emeklilik Yasa Taslağının kurgusunda genelsağlık sigortası, doğal olarak uzun ve kısa vadeli sigorta kollarıtanımlamalarına alınmamıştır. Aynı durum Emeklilik Yasa Taslağı içindeki tümtanımlama ve atıflar için de geçerlidir. Ancak bu taslakların birleşimi sonrasındaoluşan yeni tasarıda genel sağlık sigortası, uzun ve kısa vadeli sigortakolları dışında ayrı bir sigorta kolu görüntüsü vermekte ve bahsi geçençelişkilere yol açmaktadır.

İsteğe bağlı sigortalılığın şartları 70.maddede belirtilmiştir. Söz konusu düzenlemeye göre isteğe bağlısigortalı olabilmek için, herşeyden önce zorunlu sigortalı durumunda olmamak gereklidir. Bunun dışında kendiçalışmaları nedeniyle aylık bağlanmış olanlara da isteğe bağlı sigortalılık imkanıtanınmamıştır. Nitekim bu son şart, mevcut sosyal güvenlik yasalarında da yeralmaktadır (SSK.85/A.b; Bağ-Kur 24/II.c, 79/I; ESK.12/son). Tasarının isteğebağlı sigortalılık için aradığı diğer şartlar ise 18 yaşını doldurmuş bulunmakve isteğe bağlı sigorta talep dilekçesiyle Sosyal Güvenlik Kurumuna başvurudabulunmaktır.

İsteğe bağlı sigortalılık, müracaatın kurum kayıtlarına intikal ettiğitarihi takip eden aybaşından itibaren başlamaktadır. Ancak isteğe bağlısigortanın başladığı tarihte, 4. maddeye göre sigortalı olmayı gerektirecek çalışmasıbulunduğu tespit edilenlerin isteğe bağlı sigortalılıkları, bu çalışmanın sonaerdiği tarihi takip eden aybaşından itibaren başlamış sayılacaktır. Bu durumda,zorunlu sigortalılıkla çakışan isteğe bağlı prim ödenen süreleri iptaledilecek, bu süreye ilişkin ödenen primler faizsiz iade edilecektir.

Bu sigorta imkanından yararlanmak isteyenler, tasarının 112.maddesindedüzenlenen prime esas kazancın alt sınırı ile üst sınırı arasındabelirleyecekleri kazanç üzerinden prim ödeyeceklerdir[62].Primlerin %12’si sağlık için alınmakta ve toplamı, malullük, yaşlılık ve ölümsigortaları için ödenenlerle birlikte %32’ye ulaşmaktadır (m.72). Mevcutsistemde malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları için ödenen sigorta primiSosyal Sigortalar ve Bağ-Kur’da %20, Emekli Sandığında ise %16 olarakuygulanmaktadır (SSK.85/C; Bağ-Kur. 49; ESK.14/a)[63].Sağlık sigortası prim oranları ise Sosyal Sigortalar Kanununda %5’i sigortalıyaait olmak üzere %11, Bağ-Kur’da ise %20’dir (SSK.73/B; Bağ-Kur. 49).Rakamlardan da anlaşılacağı üzere, sigorta prim oranlarında bir gerileme sözkonusudur.

Tasarıya göre isteğe bağlı sigortalı olan,bakmakla yükümlü olunan kişi dahi olsa, genel sağlık sigortası primini ödemekleyükümlüdür (m.72/III). Bakmakla yükümlüolunan kişi tasarının 3.maddesinde tanımlanmıştır. Buna göre anılan kavram,genel sağlık sigortalısının; Sigortalı sayılmayan, kendi sigortalılığınedeniyle gelir veya aylık almayan eşini; Sigortalı sayılmayan, kendisigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık almayan çocuklarından; 18 yaşını, ortaöğrenim görmesi halinde 20 yaşını, yüksek öğrenim görmesi halinde 25 yaşınıdoldurmamış ve evli olmayan çocukları ile yaşına bakılmaksızın bu kanuna(tasarıya) göre malul olduğu tespit edilen evli olmayan çocuklarını; Sigortalısayılmayan, kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık almayan ve geçimininsigortalı tarafından sağlandığı Kurumca belirlenen ana ve babasını ifadeetmektedir.

Yürürlükte bulunan mevzuatta bakmakla yükümlüolunan kişi kavramı Bağ-Kur ve Emekli Sandığı Kanunlarında kullanılmaktadır[64].Ancak bu kavramdan ne anlaşılması gerektiği konusunda yasal bir tanımarastlanmamıştır. Sosyal Sigortalar Kanununda ise geçindirmekle yükümlü olunankişi kavramına yer verilmektedir[65].Yasanın 106.maddesinde ise sigortalının geçindirmekleyükümlü olduğu kişiler belirtilmiştir. Bunlar: Diğer sosyal güvenlik kuruluşlarına tabi olarakçalışmayan ya da gelir veya aylık almayan eşi; 18 yaşını veya ortaöğrenimyapıyorsa 20 yaşını, yüksek öğrenim yapıyorsa 25 yaşını doldurmamış veya 18yaşını doldurmuş olup da çalışamayacak durumda malul erkek çocukları ileyaşları ne olursa olsun evli bulunmayan ve sosyal güvenlik kuruluşlarına tabiolarak çalışmayan veya bunlardan aylık yahut gelir almayan kız çocukları[66];Geçiminin sigortalı tarafından sağlandığı belgelenen ana ve babasıdır.

Görüldüğü gibi tasarıda kullanılan bakmakla yükümlü olunan kişi kavramıbüyük ölçüde Sosyal Sigortalar Kanunun 106.maddesine paraleldir. Ancak mevcutdüzenlemede geçindirmekle yükümlü olunan ya da bakmakla yükümlü olunanlarınisteğe bağlı sigortalılık halini düzenleyen ayrı bir hüküm yoktur. Kaldı kimevcut isteğe bağlı sigortalılık düzenlemeleri sağlık sigortası hizmetisunmadığı için böyle bir düzenlemeye gerek de bulunmamaktadır.

Ancak bu konuda bir başka sorun da, söz konusu geçindirmekle veyabakmakla yükümlü olunan kişilerin isteğe bağlı sigortalılığı halinde,kendilerine bakan ya da geçindiren kimselerden aldıkları sağlık yardımınıalmaya devam edip edemeyecekleridir. SSK ve Bağ-Kur’daki düzenlemelerbakıldığında, bakmakla veya geçindirmekle yükümlü olunan eş, çocuk ya daana-babanın isteğe bağlı sigortalı olabilmesi mümkündür. Yine aynıdüzenlemeler, bu kimselere bakılmakla ya da geçindirilmekle yükümlü olunmalarıhalinde sağlık yardımı verilebilmesine de izin vermektedir. İsteğe bağlısigortaya girmeleri de bu duruma etki etmemektedir. Dolayısıyla tasarıdagetirilen düzenleme, isteğe bağlı sigortalılara sağlık yardımı alabilme imkanıgetirmesi açısından olumlu olmuştur. Ancak bunu seçen bakılmakla ya da geçindirilmekleyükümlü olunanlar artık, bu durumlarıyla alabildikleri sağlık yardımlarınıbundan böyle alamayacaklardır. Zira tasarı kendilerine genel sağlıksigortasından doğrudan yararlanma imkanı getirmektedir.

İsteğe bağlı sigorta priminin, sigortalı tarafından belirlenecek günsayısı esas alınarak ait olduğu ayın sonuna kadar ödenmesi zorunludur. İlgiliay içinde ödenmeyen isteğe bağlı sigorta primleri, bu kanunun (tasarının)uygulanmasında prim ödeme gün sayısının hesabında dikkate alınmayacaktır(m.72/II).

Tasarıda, Sosyal Sigortalar Kanununun 85/D maddesine paralel olarak,isteğe bağlı sigortalılığın sona erme sebepleri de belirtilmiştir (m.73). Bunagöre isteğe bağlı sigortalılık, 4.madde kapsamında zorunlu sigortalı çalışmayabaşlamakla sona erer. Ancak kısmi süreli çalışmalarda bu duruma engelolunmuştur (m.73/a). Böylelikle kısmi çalışanların bu çalışmaları ile eldeettikleri zorunlu sigortalılık süresi dışında kalan boştaki sürelerinin, isteğebağlı doldurulmasına imkan yaratılmaya çalışılmıştır. Bunların dışında isteğebağlı sigortalılığı sona erdirme talebi, aylığa veya toptan ödemeye hakkazanmış olmak şartıyla talep, ölüm ve genel sağlık sigortası priminin üst üsteiki aydan fazla süre ile ödenmemesi, isteğe bağlı sigortayı sona erdirmektedir(m.73/b, c, d, e).

Tasarıda, çok sık yargıya intikal eden ve isteğe bağlı sigortanın sonaerip ermediği tartışmalarını yaratan olayları asgariye indiren SSK.85/Edüzenlemesi de yer almıştır. Buna göre kendi talebiyle isteğe bağlısigortalılığını sona erdirenlerin aynı sigortayı yeniden başlatabilmeleri için(prim yatırmalarının yeterli sayılmaması amacıyla) kuruma yeniden müracaattabulunmaları gereklidir (m.73/son). Böylelikle sigortalılık sona erdiği haldeyapılan ödemelerin nasıl değerlendirilmesi gerektiği konusunda yeni tartışmalaraengel olunmaktadır.

4.Topluluk Sigortası